Przedszkole Publiczne nr 6 “Słoneczko”
w Łasku

ROLA BAJKI TERAPEUTYCZNEJ W WYCHOWANIU  DO WARTOŚCI

„Książka jest niczym ogród który można włożyć do kieszeni”.

Bajkoterapia- to metoda pracy z dziećmi w wielu przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Kamila Jakubczyk

Odmiana biblioterapii przeznaczona dla małych dzieci, w której, jak wskazuje nazwa narzędziem terapeutycznym jest bajka.

1.                     Molicka, Bajki terapeutyczne

Bajki i baśnie mają swą terapeutyczną moc. Są one dziecku bliskie, nie tworzą sztucznej sytuacji terapeutycznej, nie zmuszają do konkretnych działań, nakierowują tylko na odpowiednią drogę. Przekazywane ustnie czy na piśmie niosą czytelnikowi nadzieję i odsyłają do lepszej, bezbolesnej rzeczywistości.

W latach 70-tych XX wieku powstała nowa odmiana gatunkowa: bajka terapeutyczna.

Wpływ na powstanie miał Bruno Bettelheim‘a austryjacki lekarz psychoanalityk który dokonał analizy klasycznych baśni i bajek oraz ich funkcji, podkreślają ich walory terapeutyczne. Stwierdził, że są one cudowne i pożyteczne, mają ogromne znaczenie i wartość już od najwcześniejszych lat życia dziecka.

Baśnie dają do zrozumienia, że pomyślne, pełne satysfakcji życie dostępne jest każdemu, mimo życiowych przeciwności, lecz jedynie wówczas, gdy nie ucieka się przed pełnymi niebezpieczeństw życiowymi zmaganiami ”.

DLACZEGO BAJKA

• Odpowiednio dobrana i opowiedziana albo przeczytana historia może doskonale wspierać i oddziaływać terapeutycznie na rozwój dziecka.
• Wzbogaca jego wiedzę o sobie i otaczającym je świecie, przez co redukuje napięcia i odbudowuje pozytywny obraz siebie i świata.
• Może pomóc w efektywnym radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi.

BAJKOTERAPIA

Na gruncie polskim, twórcą terminu jest dr Maria Molicka.

Szczególną popularność zyskała w XXI wieku, a wyodrębniła się z biblioterapii pod koniec XX wieku.

• Jest to nowa forma terapii, występuje tu oddziaływanie bajki terapeutycznej na dziecko.
• Terapia przez opowieści, zwane również bajkami, które pomagają.
• Najprościej mówiąc to terapia przez bajki.

„Bajka jest magicznym lustrem pozwalającym dziecku inaczej spojrzeć na to, co wydaje się trudne i nie do pokonania”.

Bajko-terapię stosuje się w: psychoterapii, terapii pedagogicznej, arteterapii,

profilaktyce zachowań niepożądanych, logopedii, na zajęciach z dziećmi w przedszkolu, na zajęciach z uczniem w wieku wczesnoszkolnym.

Bajko-terapia służy:

• Powtarzaniu i łączeniu bodźców lękowych z takimi, które wywołują pozytywną reakcję emocjonalną.
• Ukazaniu dziecku co wywołuję lęk oraz pokazanie jak sobie z nim radzić.
• Poszerzeniu wiedzy dziecka na temat radzenia sobie w trudnej sytuacji.
• Kojarzeniu przyjemnych sytuacji, które mogą zmniejszać poczucie lęku.

ROLA BAJKI TERAPEUTYCZNEJ W ŻYCIU DZIECKA

1. Najważniejsza rola bajki i baśni polega na redukcji lęku i napięć.
2. Najważniejszym celem bajko-terapii jest uspokojenie emocji, obniżenie lęku, otwarcie dziecka na zmiany, akceptacja własnych emocji. Proces ten nie zawsze dokonuje się od razu. Wszystko zależy od sytuacji, od samego dziecka, jego stanu emocjonalnego i etapu w rozwoju
3. Bajki i baśnie zaspokajają podstawowe potrzeby dziecka : bezpieczeństwo, akceptacje i miłość.
4. Bajki i baśnie mogą przyczyniać się do harmonijnego rozwoju dzieci.

Powołując się na słowa Marii Molickiej:

„Cechą charakterystyczną bajek terapeutycznych jest to, że bohater bajkowy znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzone postacie i rozwój zdarzeń umożliwiają redukcję tego lęku; bohater uczy się różnych sposobów jego przezwyciężenia, natomiast nabycie nowych kompetencji zmienia sytuację psychiczną i zachowanie bohatera”.

Maria Molicka przedstawia schemat każdej opowieści, dzięki któremu można budować własne bajki. Składają się na niego: główny temat: sytuacja wyzwalająca lęk. Główny bohater : dziecko lub zwierzątko, z którymi mały pacjent się identyfikuje. Inne wprowadzone postacie: pomagają nazwać uczucia, uczą reakcje. Tło opowiadania: miejsce dziecku znane.

Działanie terapeutyczne omawianych bajek, według Marii Molickiej polega na:

• Emocjonalnym zaangażowaniu się w uczucia doświadczane przez bohaterów.
• Obniżeniu poziomu lęku przez opis niebezpiecznej sytuacji, co umożliwia dziecku oswojenie się z bodźcem lękowym. Tworzeniu wzorca określonych zachowań. Wzmacnianiu poczucia własnej wartości. Uczeniu pozytywnego myślenia.

WPŁYW BAJKOTERAPII NA DZIECKO

• Bajkoterapia pomaga w przezwyciężeniu lęków związanych z różnymi sytuacjami. Wykorzystuje się odpowiednio dobrany tekst. Dzięki temu w psychice dziecka pojawia się pozytywne myślenie, dzieci zaczynają rozumieć swoje uczucia, ich przejawy, a także przyczyny.
• Bajki terapeutyczne pokazują jak trzeba sobie radzić i przedstawiają pewne wzorce postępowania. Sprawiają, że dzieci zaczynają rozumieć świat, w którym żyją, przestają czuć się samotnie
• Ważną rolą bajkoterapii jest również rola relaksacyjna. Ma ona za zadanie ograniczenie stresu czy napięcia emocjonalnego, budowanie dobrego samopoczucia i nastawienie do pozytywnego myślenia. Taką rolę zwykle pełnią treści zawierające elementy humorystyczne.
• Literatura wykorzystywana, jako forma zabawy może tez mieć na celu chwilowe odsunięcie dziecka od problemów, które go dotyczą, a na które nie ma ono wpływu.

FUNKCJE BAJKOTERAPII

• Diagnozuje – poprzez wybór ulubionego bohatera dociera się do nieuświadomionych problemów dziecka.
• Dostarcza nową wiedzę o świecie i o innych ludziach – pomaga zrozumieć ich postawy i zachowania.
• Pomaga zrozumieć siebie i świat – wprowadza porządek i ład, pokazuje normy i reguły, nim rządzące; poprzez uporządkowany i przewidywalny obraz świata buduje się poczucie bezpieczeństwa.
• Pomaga w rozwiązywaniu osobistych, trudnych problemów i sytuacji, służy odreagowywaniu napięć.
• Leczy niepożądane stany psychiczne, takie jak: lęk, poczucie mniejszej wartości, osamotnienie, nuda, apatia.
• Odbudowuje pozytywny obraz siebie i świata.
• Pomaga w radzeniu sobie z emocjami powstałymi na skutek niepomyślnych zdarzeń.
• Pomaga w zaakceptowaniu swoich mocnych i słabych stron.

Realizuje się ją poprzez : czytanie dzieciom bajek, samodzielną lekturę właściwądla danego problemu, pisanie przez dzieci bajek, pisanie z dziećmi bajek terapeutycznych.

Bajko-terapia jest wykorzystywana w pracy z dziećmi wymagającymi wsparcia ze strony osób trzecich.

RODZAJE BAJEK TERAPEUTYCZNYCH

• Bajki relaksacyjne – służą odprężeniu, relaksacji oraz regeneracji zasobów osobistych.
• Bajki psychoedukacyjne – redukują lęki, głównie poprzez ułatwienie zmiany w sposobie myślenia o sytuacji trudnej emocjonalnie.
• Bajki psychoterapeutyczne – kompensują niezaspokojone potrzeby bezpieczeństwa, miłości, przynależności, akceptacji i uznania, zastępczo dowartościowują.

BAŚNIOTERAPIA

• Baśnie służą do diagnozy. Poprzez wybór ulubionego bohatera dociera się do nieuświadomionych problemów dziecka.
• Wzbogacają świat wewnętrzny dziecka,
• Eksponują wartości moralne: dobro zwycięża, zło zostaje ukarane.

Źródeł bajko-terapii i baśnio-terapii można doszukiwać się w teoria Bruno Bttelheim*a

„Odkrył” baśnie dla terapii i od tamtej pory rzesze terapeutów posługują się tą metodą.

• Dokonując analizy psychologicznej licznych baśni wysunął on teorie mówiące, że jeśli opowieść ma zainteresować dziecko, musi obudzić w nim ciekawość i uruchomić jego wyobraźnię. Ponadto, jeśli ma ona wpłynąć na jego życie, musi pomóc dziecku w rozwijaniu jego inteligencji, porządkowaniu uczuć oraz dotyczyć jego problemów i trudności, z jakimi się boryka.
• Zaobserwował on, że dziecko odbiera tylko te treści, do których dojrzało, które jest w stanie przyjąć. Symbole pomagają mu odnieść je do własnego życia, poprzez to rozumieć własne problemy i dzięki temu z nich się oczyszczać doświadczenie katharsis.

ZALETY BAŚNII

• Przekazują dziecku nadzieję na to, że nawet najsłabszemu może udać się pokonać przeciwności losu.
• Egzystencjalne lęki i dylematy traktują poważnie i oferują rozwiązania na poziomie rozumowania dziecka, np. zakończenia: „I żyli odtąd długo i szczęśliwie”.
• Wspomagają w osamotnieniu dziecka, dając nadzieję i pokazując sytuację, w których człowiek nawiązuje wartościowe i znaczące więzi z otaczającym światem.
• Sprawiają dziecku radość.
• Wspierają rozwój dziecięcej osobowości.
• Są całkowicie zrozumiałe dla dziecka.
• Wzbogacają dziecko intelektualnie, przekazując tradycje kulturowe.

PRZYKŁADY BAŚNI DO WYKORZYSTANIA W BAJKOTERAPII

• Zaczarowane bajki – Anna Kozłowska.
• Krótkie bajeczki dla chorej córeczki – Joanna M. Litwin.
• Przygody Fryderyki czyli bajki terapeutyczna – Joanna Brodowska.
• Bajki pomagajki – Edyta Grabowska.
• Gwardiak bajki i opowiadania w terapii i psychoedukacji dzieci – Anna Niesłuchowska.
• Czarodziejskie bajki – Ewa Wilamowska, Joanna Walczak.
• Domel na drzewie – Marta Molicka.

BAŚŃ I BAJKA A WARTOŚCI

W baśniach i bajkach wszystko jest możliwe. Baśń  i bajka to królestwo magii.

To dzięki nim przedmioty ożywają, zwierzęta mówią ludzkim głosem. Wyobraźnia dziecka pod wpływem tych utworów zaczyna pracować. Ożywia ono otaczający je świat, podobnie jak dzieje się to w baśni czy bajce. Dzięki identyfikacji z baśniowymi i bajkowymi bohaterami, może zaspokoić własne potrzeby, może doznawać różnorodnych uczuć. W baśni i bajce dziecko spotyka jednoznacznie określony świat wartości. Baśnie i bajki przedstawiają dobro i zło w sposób zrozumiały dla dzieci. Dobro  jest nagradzane, natomiast zło potępiane i karane. Zachęca to do rozmów z dziećmi, próby oceny postępowania bohaterów. Opowiadania bardziej realistyczne sprzyjają utożsamianiu się z bohaterami, oraz ich losami. Zaspokaja to potrzebę wzorów zachowań oraz poczucia więzi społecznej. Dobroć, pracowitość, odwaga są nagradzane, a chciwość, lenistwo i wszelkie zło potępiane. Dobro zawsze zwycięża. Przewodnik, który wprowadza dziecko w świat baśni czy bajki, powinien podjąć próbę ukazania ich głębokiej mądrości w odniesieniu do codziennego życia. Zetknięcie z cudzym losem rozpoczyna długą drogę dziecka do wyjścia ze swego egocentryzmu, zachęca do współodczuwania. Pojawiają się pierwsze emocje związane z lekturą. Ważne jest, aby towarzyszyć małemu odbiorcy w bogatym świecie doznań. W baśniach i bajkach często występuje postać, której wiedza jest ogromna niedostępna dla większości śmiertelników. Mędrzec posiada także niesamowite moce służące wpływaniu na świat i inne osoby. Ta osoba jest swoistym wykładnikiem moralnym, drogowskazem dla innych bohaterów. Z baśni i bajki często do dziecka płynie nadzieja, że wiele potrafi dokonać, umie, ale wiele musi się nauczyć, poznać, zrozumieć, podobnie jak jej bohaterowie.

Ważne jest to, że baśń i bajka motywują do tego aby spróbować zmienić własne postawy.